ابن‌مفتاح ابوالحسن عبدالله بن ابیالقاسماِبْنِ مِفْتاح، ابوالحسن عبدالله‌بن ابی‌القاسم (د ۸۷۷ق/۱۴۷۲م)، فقیه زیدی بود. ۱ - شناخت اجمالیاز زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. تنها می‌دانیم که از موالی بنوحجّی و ساکن غضران از قراء شمال صنعا بوده [۱]
جنداری، احمد، «تراجم الرجال المذکورة فی شرح الازهار»، ج۱، ص۲۱، مقدمة المنتزع المختار (نک: ابن مفتاح در همین مآخذ).
[۲]
زباره، محمد، ائمة الیمن، ج۱، ص۳۴۲، تعز، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
و احتمالاً نزد امام زیدیان احمد بن یحیی، معروف به ابن مرتضی، درس خوانده است. [۳]
شوکانی، محمد، البدر الطالع، ج۱، ص۳۹۴، قاهره، ۱۳۴۸ق.
[۴]
جم، ابن مفتاح، عبدالله، المنتزع المختار، ج۱، ص۳، صنعا، ۱۳۴۱ق.
یحیی بن محمد بن صالح بن حنش که رثاء او را گفته، تنها از او حکایتی نقل کرده است و این لزوماً دال بر استفاده علمی از او نیست. [۵]
ابن ابی الرجال، احمد، ج۳، ص۶۰، مطلع البدور و مجمع البحور، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۲ - آثارشهرت ابن مفتاح بیشتر به سبب تلخیص اثر مهم ابن مرتضی در فقه زیدی با عنوان الغیث المدرار المفتح لکمائم الازهار است که شرحی مفصل بر الازهار فی فقه الائمة الاطهار ، اثر خود ابن مرتضی است. این تلخیص که المنتزع المختار من الغیث المدرار نام گرفته، اگرچه به دید تحقیق به پایه بعضی شروح الازهار نمی‌رسد، اما گفته شده که به دلیل وفق آن با مراد مصنف مطلوب زیدیان واقع شده است، [۶]
ابن ابی الرجال، احمد، مطلع البدور و مجمع البحور، ج۳، ص۶۰، نسخة عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۷]
شوکانی، محمد، ج۱، ص۳۹۴، البدر الطالع، قاهره، ۱۳۴۸ق.
تا آن‌جا که به نقل جنداری [۸]
جنداری، احمد، «تراجم الرجال المذکورة فی شرح الازهار»، ج۱، ص۲۱، مقدمة المنتزع المختار (نک: ابن مفتاح در همین مآخذ).
نسخه‌های آن غیر قابل حصر بوده است.وجود ۶۰ نسخه خطی در کتابخانه صنعا، صحت این ادعا را تأیید می‌کند. [۹]
صنعا، خطی، ج۳، ص۱۱۹۷-۱۲۱۶.
احمد بن یحیی بن حابس صعدی (د ۱۰۱۶ق) تکمله‌ای بر المنتزع ابن مفتاح دارد که نسخه خطی آن در موزه بریتانیا یافت می‌شود [۱۰]
عمری، حسین عبدالله، مصادر التراث الیمنی فی المتحف البریطانی، ص۲۶۶-۲۶۹، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م .
المنتزع در ۴ جلد با حواشی مختلف در ۱۳۳۲ق در قاهره به چاپ رسیده و بار دیگر در ۱۳۴۱ق در صنعا تجدید چاپ شده است. جنداری [۱۱]
جنداری، احمد، «تراجم الرجال المذکورة فی شرح الازهار»، ج۱، ص۲۱، مقدمة المنتزع المختار (نک: ابن مفتاح در همین مآخذ).
اثر دیگری را نیز با عنوان تعلیقة علی التذکرة به ابن مفتاح نسبت داده است. [۱۲]
ابن ابی الرجال، احمد، مطلع البدور و مجمع البحور، ج۳، ص۶۰، نسخة عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۳ - وفاتابن مفتاح در صنعا درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد. [۱۳]
ابن ابی الرجال، احمد، مطلع البدور و مجمع البحور، ج۳، ص۶۰، نسخة عکسی موجود در کتابخانة مرکز.
[۱۴]
زباره، محمد، ائمة الیمن، ج۱، ص۳۴۱، تعز، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن ابی الرجال، احمد، مطلع البدور و مجمع البحور، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۲) ابن مفتاح، عبدالله، المنتزع المختار، صنعا، ۱۳۴۱ق. (۳) جنداری، احمد، «تراجم الرجال المذکورة فی شرح الازهار»، مقدمة المنتزع المختار (نک: ابن مفتاح در همین مآخذ). (۴) زباره، محمد، ائمة الیمن، تعز، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م. (۵) شوکانی، محمد، البدر الطالع، قاهره، ۱۳۴۸ق. (۶) صنعا، خطی. (۷) عمری، حسین عبدالله، مصادر التراث الیمنی فی المتحف البریطانی، دمشق، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن مفتاح»، ج۴،ص۱۷۹۱. |